NIJKERK - Na 75 jaar was het toenmalige motorsleepbootje Havendienst Nijkerk, uit 1927, even weer terug in Nijkerk. Het bootje, dat nu Zeldzaamheid heet, was van 1927 - 1932 eigendom van de gemeente Nijkerk. Het bootje moest toen de plaatselijke baggermolen verslepen om de Arkervaart versneld op diepte te kunnen houden. Na de verkoop heeft het bootje 25 jaar boten gesleept op de Drentse Hoofdvaart. De huidige eigenaren van het bootje, Eddie Douma en Marja Goud uit Hoogezand (Groningen), zijn eveneens in het bezit van de Hasselteraak Dankbaarheid uit 1908. De aak heeft omstreeks 1960 jarenlang samen met het sleepbootje als opduwer gevaren.
 

Het sleepbootje arriveerde op 1 augustus jongstleden in de havenkom van Nijkerk en trok veel bekijks. Het was dan ook heel bijzonder om het bootje op haar voormalige plaats van bestemming te zien. Hoewel het volop vakantietijd is, was de havenkom nagenoeg leeg. ,,Oude schepen zouden hier ? of twee dagen gratis moeten kunnen liggen. Dan heb je steeds wisselende schepen in de haven liggen oppert Marja. Het is de eerste keer dat ze met hun bootje op vakantie zijn. Ze doen alle plaatsen aan waar het bootje vroeger gevaren heeft. Het is leuk om te zien dat ons bootje in Nijkerk gevaren heeft, zegt Marja. Onderweg hebben ze nog een bijzondere ervaring als opduwer opgedaan. Vanuit Hasselt heeft het bootje een museumschip uit Rotterdam opgeduwd.
 

Kromhoutschroef
Het is echt pionieren op het bootje. De motor neemt bijna alle ruimte in beslag. Het piepkleine voorondertje fungeert als leefruimte. Er wordt nog een stuurkap op het bootje gezet. Als het regent hoeft Marja dan niet meer de paraplu boven het kooktoestelletje te houden als ze gaat koken. Er staat een Kromhout M1, Gloeikop, 22 EPK uit 1933 in het bootje. De oorspronkelijke motor, een Kromhout M1 uit 1927, moet gereviseerd worden en zal als reservemotor gebruikt worden. De huidige motor is afkomstig uit de klipper Emanuel, de laatste vrachtzeiler van Nederland. Het toeval wil dat de klipper sinds 2002 Groningen als thuishaven heeft. De klipper heet nuNicolaas Mulerius en is eigendom van studentenzeilvereniging Mayday. Saillant detail is dat onder de vloer van het vooronder van de voormalige Emanuel de oude Kromhoutschroef van het sleepbootje bleek te liggen. De schipper had deze als reserveschroef aan boord. De schroef, met het Kromhoutlogo er nog op, is nog behoorlijk gaaf. De Studentenzeilvereniging was bereid de schroef aan Eddie en Marja terug te geven, zodat deze weer bij de Kromhoutmotor is.
 

Liefde
Eddie en Marja zijn beiden werkzaam in het Noordelijk Scheepvaartmuseum in Groningen, waar ze elkaar hebben leren kennen. Eddie is behoudsmedewerker en Marja doet de educatie, communicatie en PR. De liefde voor het varen is Eddie met de paplepel ingegoten. ,,Ik ben geboren in Harlingen. Mijn familie heeft altijd op sk?s gevaren. Ik was altijd op de haven te vinden. Ik wist dat er een sleepbootje bij de Hasselteraak was geweest. Ik heb het bootje gevonden en gekocht, vertelt Eddie. In 1991 kocht hij de Hasselteraak, waarop hij nog een poosje heeft gewoond. Marja heeft middels stages in maritieme musea en haar baan in het Scheepvaartmuseum ook interesse voor de scheepvaart ontwikkelt.
 

Baggermolen
De voormalige Havendienst Nijkerk is in 1927 gebouwd bij N.V. C.Appelo Scheepswerf te Zwartsluis, in opdracht van de gemeente Nijkerk. Deze heeft het bootje van 1927 - 1932 in eigendom gehad. Het bootje moest de plaatselijke baggermolen verslepen om de Arkervaart versneld op diepte te kunnen houden. De Arkervaart was voor Nijkerk de enige verbinding met de Zuiderzee. Deze zeeverbinding slibde te snel dicht waardoor de grotere schepen de haven slecht konden bereiken. De baggermolen werd dat jaar omgebouwd van handbediend naar gemotoriseerd. Tevens werden er twee onderlossers besteld die ook door het sleepbootje versleept moesten worden. In die tijd waren de vrachtschepen nog zeilschepen en de Arkervaart was vaak niet bezeild. De sleepboot werd ingezet om schepen van en naar de zeesluis te slepen. De bedoeling was dat de sleepboot assistentie zou verlenen bij calamiteiten op open zee. De sleepboot bleek niet geschikt voor deze taak op zee omdat het te weinig vrijboord had. De gemeente verkocht om die reden de boot in 1932.
 

Drentse Hoofdvaart
De nieuwe eigenaar van het bootje was Harmannus de Vroome uit Smilde. Hij heeft het bootje gekocht in Hardinxveld via een advertentie in de Schuttevaer van 15 februari 1936, die luidde als volgt: Gevraagd: motorsleepbootje, 20 - 25 pk, liefst gloeikop. 8 - 10 meter, met woning, of casco in goeden staat. brieven onder no. 178 aan Bureau Schuttevaer te Assen. De Vroome noemde de sleepboot Martha. Hij ging op 18 april 1936 varen. Het verhaal ging dat de Martha in de Tweede Wereldoorlog enige tijd geconfisqueerd was door de Duitsers. De Vroome woonde jarenlang in het voorondertje van het bootje en sleepte vooral schepen over de Drentse Hoofdvaart.
 

Opduwer
In 1961 kocht Eppo Wieringa uit Groningen het sleepbootje van De Vroome om het te gebruiken als opduwer bij zijn Hasselteraak Dankbaarheid. Wieringa voer met zijn schip regelmatig langs het bootje en had er al een tijd een oogje op. Het inbouwen van een motor in het schip kostte te veel geld en laadruimte. De oplossing van een opduwer was eigenlijk al achterhaald op het moment dat het sleepbootje werd gekocht. Een offici? naam had het bootje in die periode niet. Eind jaren 60 meert Wieringa af in Groningen en vond een baan aan de wal. Hij bleef op de Dankbaarheid wonen tot in de jaren 80.Vervolgens lagen beide schepen nog tien jaar lang in de Zuiderhaven voordat ze doorverkocht werden.
 

Hasselteraak Dankbaarheid
 Eddie is sinds 1991 tevens eigenaar van de Hasselteraak Dankbaarheid uit 1908. De Dankbaarheid, lengte 23,72 meter, is gebouwd bij werf De Boer in Oude Pekela onder de naam Vrachtzoeker. Het schip werd gebouwd in opdracht van Wolter Slik. Hij verkocht het schip in 1919 aan Drewes Wieringa uit Groningen. Van 1919 - 1991 was de Dankbaarheid in bezit van de familie Wieringa uit Groningen. Eerst voer Wieringa met de aak, onder andere met aardappelen, aardappelmeel, lijnzaad, ma? bieten en stenen. Zijn zoon Eppo kocht in 1959 de aak van hem over. De mast en het mastdek werden van de aak verwijderd omdat de verlader het schip met een grijper moest kunnen lossen en laden. Het ruim werd tot aan het voordek doorgetrokken door de dekken om te vouwen tot den (de constructie van liggers (leggers) en luiken van een vrachtschip).

Scheepswerf Wolthuis
Nagenoeg het hele archief van de 80 jaar oude Havendienst Nijkerk is bewaard gebleven bij de gemeente Nijkerk, waaronder een aantal foto,s. Wij hebben het originele bouwcontract als uitgangspunt voor de restauratie genomen, vertelt Eddie. Hij heeft samen met Marja en werfbaas Roel Wolthuis het bootje gerestaureerd op de Historische Scheepswerf Wolthuis in Hoogezand - Sappemeer. Daar bevinden zich nog oude machines en gereedschappen uit omstreeks 1900. Het was een voorrecht om het bootje daar te restaureren. We hebben er een vak bijgeleerd, zegt Marja. De restauratie van het zwaar verwaarloosde bootje nam zes jaar in beslag. Sinds twee jaar wordt de Dankbaarheid eveneens op de werf gerestaureerd. De verwachting is dat de restauratie over een jaar kan worden afgerond. Zowel het sleepbootje als de Hasselteraak worden teruggebracht in de staat waarin zij samen omstreeks 1960 vracht vervoerden. Het sleepbootje heeft inmiddels de status van Varend Monument gekregen. We zijn niet alleen met schepen bezig. Je moet af en toe ook genietenzegt Marja tot besluit. De terugreis van Nijkerk naar Groningen neemt zes dagen in beslag, want het bootje vaart 6 km per uur. De restauratie van het sleepbootje en de Hasselteraak zijn te zien op de website, die door Marja wordt beheerd.

*Informatie en beeldmateriaal van de Zeldzaamheid uit de periode Nijkerk is van harte welkom. Tel.: 06 - 22275233 of www.zeldzaamheid.nl